Türk Yazı Dilinin Tarihî Gelişim Ağacı

Türkçenin tarihî gelişim sürecini kusursuz bir şekilde belirleyebilmek ve bu süreç içerisindeki kollarını kesin çizgilerle birbirinden ayırabilmek mümkün olmasa da, takip edilebilen dönemler ve eski zamanlardan günümüze kalan metinler aracılığıyla belli sınıflandırmalar yapabilmek mümkündür. Türkçenin ilk olarak nerede ve ne zaman ortaya çıktığını bilmek şu an için imkansız olsa dahi, Türkçenin yazı dili olarak kullanıldığı ilk dönem olan Göktürk döneminden günümüze kadar ulaşan Orhun Abideleri üzerindeki metinler, bize Türkçenin gelişimi hakkında önemli ipuçları verir. Her ne kadar "işlenmiş" bir dil olan Göktürkçe ile yazılmış bu metinler Türk dilinin ilk yazılı örnekleri olarak kabul edilse de, Türkçenin daha eski tarihlere dayandığı su götürmez bir gerçektir. Bu bağlamda, eldeki verilere dayanılarak bir tahmin yapıldığında, Türkçenin başlangıcını milâdın ilk asırlarına kadar çekebilmek mümkündür.

Bu bilgilerin ışığında düzenlemiş olduğum Türkçenin tarihî gelişim şeması, diğer bir deyişle "Türk Yazı Dilinin Tarihî Gelişim Ağacı", Türk dilinin tarihî süreç içerisinde nasıl geliştiğini ve hangi kollara ayrıldığını ortaya koymayı amaçlamaktadır. Aşağıdaki görselin üzerine tıklayarak şemayı daha detaylı bir biçimde inceleyebilirsiniz.



Şema üzerinde yer alan düz çizgiler organik devamlılığı, kesik çizgiler ise adı geçen lehçeye ait tarihî dönemlerden günümüze metin kalmadığını, yani farazî bir devamlılığı belirtmektedir. * işaretine sahip lehçelerin başlangıcı 20. yüzyıldır (yer sorunu olduğu için bu şekilde tasarlamak durumunda kaldım). Sağ ve sol kısımlarda yer alan "Yüzyıllar" bölmesinden de, tarihî süreç içerisinde hangi aralıklarda hangi lehçenin kullanıldığını takip edebilirsiniz.